"म्हणी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Wikiquote कडून
Content deleted Content added
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन
ओळ १,५१०: ओळ १,५१०:
==हे सुद्धा पहा==
==हे सुद्धा पहा==
*[[वाक्प्रचार]]
*[[वाक्प्रचार]]
__NOTOC__काजव्याकडून सुर्याची समीक्षा
__NOTOC__

१६:३६, २९ नोव्हेंबर २०१८ नुसारची आवृत्ती

मराठी मित्रांनो, मराठीत लिहा  !!
साचा:*मराठी टायपिंग साहाय्य: अक्षरांतरण पद्धती साचा:*इनस्क्रिप्ट पद्धती


विकिक्वोट
विकिक्वोट
Look up म्हणी in
विकिपीडिया, the free marathi encyclopedia.
म्हणी हा लेखनाव/शब्द
विकिपीडिया, या मुक्त ज्ञानकोशात पाहा
mpsc today logo

Type Here HOMEPAGESTUDY MATERIAL STUDY MATERIAL मराठी भाषेतील म्हणी व त्यांचे अर्थ मराठी भाषेतील म्हणी व त्यांचे अर्थ मराठी भाषेतील म्हणी व त्यांचे अर्थ असतील शिते तर जमतील भूते एखाद्या माणसाकडून फायदा…

marath arth

marath arth

मराठी भाषेतील म्हणी व त्यांचे अर्थ मराठी भाषेतील म्हणी व त्यांचे अर्थ असतील शिते तर जमतील भूते एखाद्या माणसाकडून फायदा होणार असला की त्याच्याभोवती माणसे गोळा होतात असंगाशी संग आणि प्राणाशी गाठ दुर्जन माणसाची संगत केल्यास प्रसंगी जीवालाही धोका निर्माण होतो अडला हरी गाढवाचे पाय धरी एखाद्या बुद्धीमान माणसाला देखील अडचणीच्या वेळी दुर्जन माणसाची विनवणी करावी लागते अतिशहाणा त्याचा बैल रिकामा जो मनुष्य फार शहाणपणा करायला लागतो त्याचे मुळीच काम होत नाही अति तेथे माती कोणत्याही गोष्टीचा अतिरेक हा शेवटी नुकसान कारक असतो अन्नछत्री जेवणे, वर मिरपूड मागणे दुसऱ्याकडून आवश्यक ती धर्मार्थ मदत घ्यायची त्याशिवाय आणखीनही काही गोष्टी मागून मिजास दाखवणे. अंगाले सुटली खाज, हाताला नाही लाज गरजवंताला अक्कल नसते अंगावरचे लेणे, जन्मभर देणे दागिन्याकरिता कर्ज करून ठेवायचे आणि ते जन्मभर फेरीत बसायचे. अंत काळापेक्षा मध्यान्हकाळ कठीण मरण्याच्या वेदनांपेक्षा भुकेच्या वेदना अधिक दुःखदायक असतात. अंधारात केले, पण उजेडात आले कितीही गुप्तपणे एखादी गोष्ट केली तरी ती काही दिवसांनी उजेडात येतेच अक्कल नाही काडीची नाव सहस्त्रबुद्धे नाव मोठे लक्षण खोटे अघटित वार्ता आणि कोल्हे गेले तीर्था अशक्यकोटीतील गोष्टी अती झाले अन आसू आले एखाद्या गोष्टीचा अतिरेक झाला की ती दुःखदायी ठरते अतिपरिचयात अवज्ञा जास्त जवळीकता झाल्यास अपमान होऊ शकतो अती झाले गावचे अन पोट फुगले देवाचे कृत्य एकाचे त्रास मात्र दुसऱ्यालाच अन्नाचा येते वास, कोरीचा घेते घास अन्न न खाणे;पण त्यात मन असणे अपापाचा माल गपापा लोकांचा तळतळाट करून मिळवलेले धन झपाट्याने नष्ट होते. अर्थी दान महापुण्य गरजू माणसाला दान दिल्यामुळे पुण्य मिळते. आईची माया अन् पोर जाईल वाया फार लाड केले तर मुले बिघडतात आधी पोटोबा मग विठोबा प्रथम पोटाची सोय पाहणे, नंतर देव – धर्म करणे आपलेच दात आपलेच ओठ आपल्याच माणसाने चूक केल्यास अडचणीची परिस्थिती निर्माण होते. आयत्या बिळावर नागोबा एखाद्याने स्वतःकरिता केलेल्या गोष्टीचा आयता फायदा घेण्याची वृत्ती असणे. आंधळा मागतो एक डोळा देव देतो दोन डोळे अपेक्षेपेक्षा जास्त फायदा होणे आपण हसे लोळायला, शेंबूड आपल्या नाकाला ज्या दोषाबद्दल आपण दुसर्‍याला हसतो, तो दोष आपल्या अंगी असणे आधीच उल्हास त्यात फाल्गुन मास मुळातच आळशी असणाऱ्या माणसांच्या बाबतीत त्यांच्या आळशी वृत्तीला पोषक, अवस्था निर्माण होणे. आंधळं दळतं कुत्रं पिठ खातं एकाने काम करावे दुसऱ्याने त्याचा फायदा घ्यावा. आंधळ्या बहिर्यांची गाठ एकमेकांना मदत करण्यास असमर्थ असणार्‍या दोन माणसांची गाठ पडणे. अगं अगं म्हशी, मला कुठे नेशी ? चूक स्वतःच करून ती मान्य करावयाची नाही, उलटी ती दुसऱ्याच्या माथी मारून मारून मोकळे व्हायचे. अडली गाय फटके खाय एखादा माणूस अडचणीत सापडला, की त्याला हैराण केले जाते. आपला हात जगन्नाथ आपली उन्नती आपल्या कर्तृत्वावर अवलंबून असते. असेल त्या दिवशी दिवाळी नसेल त्यादिवशी शिमगा अनुकूलता असेल तेव्हा चैन करणे आणि नसेल तेव्हा उपवास करण्याची पाळी येणे. अंगठा सुजला म्हणून डोंगराएवढा होईल का ? कोणत्याही गोष्टीला ठराविक मर्यादा असते. अवशी खाई तूप आणि सकाळी पाही रूप अतिशय उतावळेपणाची कृती. अती खाणे मसणात जाणे अति खाणे नुकसानकारक असते. अठरा नखी खेटरे राखी, वीस नखी घर राखी मांजर घराचे तर कुत्रे दाराचे रक्षण करते. अवचित पडे, नि दंडवत घडे स्वतःची चूक झाकण्याचा प्रयत्न करणे. अवसबाई इकडे पुनवबाई तिकडे एकमेकांच्या अगदी विरुद्ध बाजू. अंथरूण पाहून पाय पसरावे आपली ऐपत, वकूब पाहून वागावे. अंगापेक्षा बोंगा मोठा मूळ गोष्टींपेक्षा अनुषांगिक गोष्टींचा बडेजाव मोठा असणे. आपला तो बाब्या दुसर्याचे ते कारटे स्वतःच्या बाबतीत असणारे चांगले विचार दुसऱ्याच्या बाबतीत न ठेवण्याची वृत्ती असणे. आपली पाठ आपणास दिसत नाही स्वतःचे दोष स्वतःला कधीच दिसत नाहीत. आजा मेला नातू झाला एखादे नुकसान झाले असता, त्याच वेळी फायद्याची गोष्ट घडणे. आत्याबाईला जर मिशा असत्या तर नेहमी एखाद्या कामात जर तर या शक्यतांचा विचार करणे. आपल्याच पोळीवर तूप ओढणे फक्त स्वतःचाच तेवढा फायदा साधून घेणे. आलिया भोगासी असावे सादर तक्रार व कुरकुर निर्माण झालेली परिस्थिती स्वीकारणे. आवळा देऊन कोहळा काढणे आपला स्वार्थ साधण्यासाठी एखाद्या व्यक्तीला लहान वस्तू देऊन मोठी वस्तू मिळविणे. आपण मेल्यावाचून स्वर्ग दिसत नाही अनुभवाशिवाय शहाणपण नसते. आपले नाक कापून दुसऱ्यास अपशकुन दुसऱ्याचे नुकसान करण्यासाठी प्रथम स्वतःचे नुकसान करून घेणे. आधीच तारे, त्यात गेले वारे विचित्र व्यक्तीच्या वर्तनात भर पडणारी घटना घडणे. आधीच मर्कट तशातही मद्य प्याला आधीच करामती व त्यात मद्य प्राशन केल्याने अधिकच विचित्र परिस्थिती निर्माण होते. अडक्याची अंबा आणि गोंधळाला रुपये बारा मुख्य गोष्टीपेक्षा अनुषंगिक गोष्टींचाच खर्च जास्त असणे. आग रामेश्वरी, बंब सोमेश्वर रोग एकीकडे, उपाय भलतीकडे. आयजीच्या जीवावर बायजी उदार दुसऱ्याचा पैसा खर्च करून औदार्य दाखवणे. आग खाईल तो कोळसे ओकेल जशी करणी तसे फळ आठ पूरभय्ये नऊ चौबे खूप निर्बुद्ध लोकांपेक्षा चार बुद्धिमान पुरेसे. आधणातले रडतात व सुपातले हसतात संंकटात असतानाही दुसर्‍याचे दुःख पाहून हसू येते. इकडे आड तिकडे विहीर दोन्ही बाजूंनी सारखीच अडचणीची स्थिती निर्माण होणे. इच्छा परा ते येई घरा आपण जे दुसऱ्याच्या बाबतीत चिंतितो तेच आपल्या वाट्याला येणे. इच्छिलेले जर घडते तर भिक्षूकही राजे होते इच्छेप्रमाणे सारे घडले तर सारेच लोक धनवान झाले असते. इन मीन साडेतीन एखाद्या करण्यासाठी अगदी कमीत कमी लोक हजर असणे. ईश्वर जन्मास घालतो त्याचे पदरी शेर बांधतो जन्मास आलेल्याचे पालन पोषण होतेच. उथळ पाण्याला खळखळाट फार अंगी थोडासा गुण असणारा माणूस जास्त बढाई मारतो. उंदराला मांजर साक्ष ज्याचे एखाद्या गोष्टीत हित आहे त्याला त्या गोष्टीबाबत विचारणे व्यर्थ असते किंवा एखादे वाईट कृत्य करत असताना एकमेकांना दुजोरा देणे. उचलली जीभ लावली टाळ्याला दुष्परिणामाचा विचार न करता बोलणे उतावळा नवरा गुडघ्याला बाशिंग अतिशय उतावीळपणाचे वर्तन करणे. उठता लाथ बसता बुक्की प्रत्येक कृत्याबद्दल आदर घडविण्यासाठी पुन्हापुन्हा शिक्षा करणे. उडत्या पाखराची पिसे मोजणे अगदी सहज चालता – चालता एखाद्या अवघड गोष्टीची परीक्षा करणे. उतावळी बावरी (नवरी) म्हातार्‍याची नवरी अति उतावळेपणा नुकसान कारक असतो. उद्योगाचे घरी रिद्धी – सिद्धी पाणी भरी जेथे उद्योग असतो तेथे संपत्ती येते. उंबर पिकले आणि नडगीचे (अस्वलाचे) डोळे आले फायद्याची वेळी येणे; पण लाभ न घेता येणे. ऊराचे खुराडे आणि चुलीचे तुणतुणे अतिशय हलाखीची स्थिती. उंदीर गेला लुटी आणल्या दोन मुठी प्रत्येक मनुष्य आपल्या क्षमतेनुसार काम करतो. उकराल माती तर पिकतील मोती मशागत केल्यास चांगले पीक येते. उखळात डोके घातल्यावर मुसळाची भीती कशाला? एखादे कार्य अंगावर घेतल्यानंतर त्यासाठी पडणाऱ्या श्रमांचा विचार करायचा नसतो. उचल पत्रावळी, म्हणे जेवणारे किती? जे काम करायचे ते सोडून देऊन भलत्याच चौकशा करणे. उडाला तर कावळा, बुडाला तर बेडूक एखाद्या गोष्टीची परीक्षा होण्यासाठी काही काळ वाट पहावी लागते. उधारीची पोते, सव्वा हात रिते उधारीने घेतलेला माल नेहमीच कमी भरतो. उभारले राजवाडे तेथे आले मनकवडे श्रीमंती आली की, तिच्या मागोमाग हाजी हाजी करणारेही येतातच. उभ्याने यावे आणि ओणव्याने जावे येते वेळी ताठ मानेने यावे आणि जातेवेळी खाली मान घालून जाणे. उसाच्या पोटी कापूस सद्गुणी माणसाच्या पोटी दुर्गुणी संपत संतती. ऊस गोड लागला म्हणून मुळासगट खाऊ नये कोणत्याही चांगल्या गोष्टीचा किंवा चांगुलपणाचा प्रमाणाबाहेर फायदा घेऊ नये. एका माळेचे मणी सगळीच माणसे सारख्याच स्वभावाची असणे. एका हाताने टाळी वाजत नाही दोघांच्या भांडणात पूर्णपणे एकट्यालाच दोष देता येत नाही. एक ना धड भाराभर चिंध्या एकाच वेळी अनेक कामे करायला घेतल्याने सर्वच कामे अर्धवट होण्याची अवस्था. एकावे जनाचे करावे मनाचे लोकांचे ऐकून घ्यावे आणि आपल्या मनाला जे योग्य वाटेल ते करावे. एकाची जळते दाढी दुसरा त्यावर पेटवू पाहतो विडी दुसऱ्याच्या अडचणींचा विचार न करता त्यातही स्वतःचा फायदा पाहण्याची दृष्टी ठेवणे. एकाने गाय मारली म्हणून दुसऱ्याने वासरु मारु नये दुसऱ्याने केलेल्या मोठ्या वाईट गोष्टींकडे बोट दाखवून आपण केलेल्या वाईट गोष्टीचे समर्थन करू नये. एका पिसाने मोर होत नाही थोड्याश्या यशाने हुरळून जाणे एका खांबावर द्वारका एकाच व्यक्तीवर सर्व जबाबदाऱ्या असणे. एक कोल्हा सतरा ठिकाणी व्याला एका व्यक्तीपासून अनेक ठिकाणी उपद्रव होणे. एका कानावर पगडी, घरी बाईल उघडी बाहेर बडेजाव पण घरी दारिद्र्य एका मान्यात दोन तलवारी राहात नाहीत दोन तेजस्वी माणसे गुण्या-गोविंदाने राहू शकत नाहीत. ऐंशी तेथे पंचाऐंशी अतिशय उधळेपणाची कृती. ऐरावत रत्न थोर | त्यासी अंकुशाचा मार | मोठ्या व्यक्तीला यातनाही तेवढ्यात असतात. ओळखीचा चोर जीवे न सोडली ओळखीचा शत्रू हा अनोळखी शत्रूपेक्षा भयंकर असतो. ओढ फुटो (तुटो) किंवा खोकाळ फुटो/ शेंडी तुटो की तारंबी तुटो कोणत्याही परिस्थितीत काम तडीस नेणे. ओझे उचलू तर म्हणे बाजीराव कोठे? सांगितलेले काम सोडून नुसत्या चौकशा करणे. औटघटकेचे राज्य अल्पकाळ टिकणारी गोष्ट. करावे तसे भरावे जशी कृती केली असेल त्याप्रमाणे चांगले / वाईट फळ मिळणे. कर नाही त्याला डर कशाला ? ज्याने काही गुन्हा किंवा वाईट गोष्ट केली नाही, त्याने शिक्षा होण्याचे भय कशाला बाळगायचे ? करीन ते पूर्व मी करेन ते योग्य, मी म्हणेन ते बरोबर अशा रीतीने वागणे. करवतीची धार पुढे सरली तरी कापते, मागे सरली तरी कापते काही गोष्टी केल्या तरी नुकसान होते नाही केल्या तरी नुकसान होते. करुन करुन भागला, देवध्यानी लागला भरपूर वाईट कामे करून शेवटी देवपुजेला लागणे. कणगीत दाणा तर भिल उताणा गरजेपुरते जवळ असले, कि लोक काम करत नाहीत किंवा कोणाची पर्वा करत नाहीत. कधी तुपाशी तर कधी उपाशी सांसारिक स्थिती नेहमी सारखी राहत नाही. कशात-काय-अन-फाटक्यात-पाय वाईटात आणखी वाईट घडणे काठी मारल्याने पाणी दुभंगत नाही रक्ताचे नाते मोडू तोडू म्हणता तुटत नाही. काडीचोर तो माडीचोर एखाद्या माणसाने क्षुल्लक अपराध केला असेल तर त्याचा घडलेल्या एखाद्या मोठ्या अपराधाची संबंध जोडणे. काजव्याच्या उजळ त्याच्या अंगाभोवती गोष्टींचा प्रभाव तेवढ्यापुरताच असतो. का ग बाई रोड (तर म्हणे) गावाची ओढ निरर्थक गोष्टींची काळजी करणे. कानात बुगडी, गावात फुगडी आपल्या जवळच्या थोड्याशा संपत्तीचे मोठे प्रदर्शन करणे. काल महिला आणि आज पितर झाला अतिशय उतावळेपणाची वृत्ती. काकडीची चोरी फाशीची शिक्षा अपराध खूप लहान; पण त्याला दिली गेलेली शिक्षा मात्र खूप मोठी असणे. काडीची सत्ता आणि लाखाची मत्ता बरोबर होत नाही जे काम भरपूर पैसा आणि होत नाही, ते थोड्याश्या अधिकाराने होते, संपत्तीपेक्षा सत्ता महत्त्वाची ठरते. कावीळ झालेल्यास सर्व पिवळे दिसते पूर्वग्रहदूषित दृष्टी असणे. मल्हारी माहात्म्य नको तिथे नको ती गोष्ट करणे. काना मागुन आली आणि तिखट झाली श्रेष्ठ पेक्षा कनिष्ठ माणसाने वरचढ ठरणे. कामापुरता मामा आपले काम करून घेईपर्यंत गोड गोड बोलणे. कावळा बसला आणि फांदी तुटली परस्परांशी कारण संबंध नसताना योगायोगाने दोन गोष्टी एकाच वेळी घडणे काखेत कळसा गावाला वळसा जवळच असलेली वस्तू शोधण्यास दूर जाणे काप गेले नी भोके राहिली वैभव गेली अन फक्त त्याच्या खुणा राहिल्या कावळ्याच्या शापाने गाय मरत नाही शूद्र माणसाने केलेल्या दोषारोपांने थोरांचे नुकसान होत नसते. काळ आला; पण वेळ आली नव्हती नाश होण्याची वेळ आली असताना थोडक्यात बचावणे. कांदा पडला पेवात, पिसा हिंडे गावात चुकीच्या मार्गाने शोध घेण्याचा मूर्खपणा करणे. कुंभारणीच्या घरातला किडा कुंभारणीचा दुसऱ्याच्या स्वाधीन झालेला माणूस आपली मते विसरतो; आपल्या ताब्यात आलेल्या वस्तूवर आपलाच हक्क प्रस्थापित करणे. कुत्र्याची शेपूट नळीत घातले तरी वाकडे मूळचा स्वभाव बदलत नाही. कुडी तशी फोडी देहा प्रमाणे आहार किंवा कुवतीनुसार मिळणे. कुऱ्हाडीचा दांडा गोतास काळ स्वार्थासाठी केवळ दुष्ट बुद्धीने शत्रूला मदत करून आपल्याच माणसाचे नुकसान करणे. केळीला नारळी अन घर चंद्रमौळी अत्यंत दारिद्र्याची अवस्था येणे. केस उपटल्याने का मढे हलके होते ? जेथे मोठ्या उपायांची गरज असते तेथे छोट्या उपायांनी काही होत नाही. केळी खाता हरखले, हिशेब देता चरकले एखाद्या गोष्टीचा लाभ घेताना गंमत वाटते मात्र पैसे देताना जीव मेटाकुटीस येतो. कोळसा उगाळावा तितका काळाच वाईट गोष्टीबाबत जितकी चर्चा करावी तितकीच ती वाईट ठरते. कोल्हा काकडीला राजी लहान लहान गोष्टींनी खुश होतात. कोणाच्या गाई म्हशी आणि कोणाला उठा बशी चूक एकाची शिक्षा दुसऱ्याला कोठे इंद्राचा ऐरावत, कोठे श्यामभट्टाची तट्टाणी महान गोष्टींबरोबर शुल्लक गोष्टींची तुलना करणे. खऱ्याला मरण नाही खरे कधीच लपत नाही. खर्चणार्याचे खर्चते आणि कोठावळ्याचे पोट दुखते खर्च करणार्‍याचा खर्च होतो ; तो त्याला मान्य ही असतो; परंतु दुसराच एखादा त्याबद्दल कुरकुर करतो. खाऊ जाणे तो पचवू जाणे एखादे कृत्य धाडसाने करणारा त्याचे परिणाम भोगण्यास ही समर्थ असतो. खान तशी माती आई-वडिलांप्रमाणे त्यांच्या मुलांचे वर्तन असणे. खायला काळ भुईला भार निरूपयोगी मनुष्य सर्वांनाच भारभूत होतो. खाई त्याला खवखवे जो वाईट काम करतो त्याला मनात धास्ती वाटते. खाऊन माजावे टाकून माजू नये पैशाचा, संपत्तीचा गैरवापर करू नये. खोट्याच्या कपाळी गोटा खोटेपणा वाईट काम करणाऱ्यांचे नुकसान होते. गरज सरो, वैद्य मरो एखाद्या माणसाची आपल्याला गरज असेपर्यंत त्याच्याशी संबंध ठेवणे व गरज संपल्यावर ओळखही न दाखवणे. गळ्यात पडले झुंड हसून केले गोड गळ्यात पडल्यावर वाईट गोष्टी सुद्धा गोड मानून घ्यावे लागते. ग ची बाधा झाली गर्व चढणे गरजेल तो पडेल काय केवळ बडबडणार्या माणसाकडून काही घडत नाही. गरजवंताला अक्कल नसते गरजेमुळे अडणार्‍याला दुसऱ्याचे हवे तसे बोलणे व वागणे निमूटपणे सहन करावे लागते. गर्वाचे घर खाली गर्विष्ठ माणसाची शेवटी फजितीच होते. गळ्यातले तुटले ओटीत पडले नुकसान होता होता टळणे. गाढवापुढे वाचली गीता, कालचा गोंधळ बरा होता मुर्खाला कितीही उद्देश केला तरी त्याचा उपयोग नसतो. गाड्याबरोबर नळ्याची यात्रा मोठ्यांच्या आश्रयाने लहानांचाही फायदा होणे. गाढवाला गुळाची चव काय ? ज्याला एखाद्या गोष्टीचा गंध नाही त्याला त्या गोष्टीचे महत्त्व कळू शकत नाही. गाढवाच्या पाठीवर गोणी एखाद्या गोष्टीची फक्त अनुकूलता असून उपयोग नाही तर तिचा फायदा घेता यायला हवा. गाव करी ते राव न करी श्रीमंत व्यक्ती स्वतःच्या बळावर जे करू शकणार नाही ते सामान्य माणसे एकीच्या बळावर करू शकतात. गाढवाचा गोंधळ व लाथांचा सुकाळ मूर्खांच्या गोंधळात एकमेकांवर दोषारोप करण्यात वेळ जातो. गाय व्याली, शिंगी झाली अघटित घटना घडणे. जळे आणि हनुमान बेंबी चोळे दुसऱ्याचे नुकसान करून नामानिराळे राहणे गोगलगाय न पोटात पाय बाहेरून दिसणारी पण मनात कपट असणारी व गुप्तपणे खोडसाळपणा करणारी व्यक्ती. घरचे झाले थोडे व्याह्याने धाडले घोडे अडचणीत आणखी भर पडण्याची घटना घडणे घर फिरले म्हणजे घराचे वासेही फिरतात एखाद्यावर प्रतिकूल परिस्थिती आली म्हणजे सारे त्याच्याशी वाईटपणे वागू लागतात. घरोघरी मातीच्या चुली एखाद्या बाबतीत सामान्यता सर्वत्र सारखीच परिस्थिती असणे. घर ना दार देवळी बिर्हाड शिरावर कोणती जबाबदारी नसलेली व्यक्ती. घडाई परिस मडाई जास्त मुख्य गोष्टीपेक्षा आनुषंगिक गोष्टींचा खर्च जास्त असणे. घेता दिवाळी देता शिमगा घ्यायला आनंद वाटतो तर द्यायच्या वेळी मात्र बोंबाबोंब. घोडे कमावते आणि गाढव खाते एकाने कष्ट करावे व निरुपयोगी व्यक्तीने त्याचा गैर फायदा घ्यावा. चवलीची कोंबडी आणि पावली फळणावळ मुख्य गोष्टीपेक्षा देखभालीचा खर्च जास्त असणे. चार दिवस सासूचे चार दिवस सुनेचे प्रत्येकाला अनुकूल परिस्थिती येतेच. चार जणांची आई बाजेवर जीव जाई जबाबदारी अनेकांची असेल तर काळजी कोणीच घेत नाही. चिंता परा येई घरा दुसऱ्याचे वाईट चिंतित राहिले, कि ते आपल्यावरच उलटते. चिखलात दगड टाकला आणि अंगावर शिंतोडे घेतला स्वतःच्याच हाताने स्वतःची बदनामी करून घेणे. चुलीपुढे शिपाई अन घराबाहेर भागुबाई घरात तेवढा शूर पणाचा आव आणायचा पण बाहेर मात्र घाबरायचे. चोर सोडून संन्याशालाच फाशी खर्या अपराधी माणसाला सोडून निरपराधी माणसाला शिक्षा देणे. चोराच्या उलट्या बोंबा स्वतः गुन्हा करून दुसऱ्याला दोष देणे. चोरावर मोर एखाद्या गोष्टीच्या बाबतीत दुसऱ्याला वरचढ ठरणे. चोरांच्या हातची लंगोटी ज्याच्याकडून काही मिळण्याची आशा नसते त्याच्याकडून थोडेतरी मिळणे. चोराची पावली चोराला ठाऊक वाईट माणसांनाच वाईट माणसांच्या युक्त्या कळतात. चोराच्या मनात चांदणे वाईट कृत्य करणाऱ्याला आपले कृत्य उघडकीला येईल की काय अशी सतत भीती असते. चालत्या गाडीला खीळ व्यवस्थित चालणाऱ्या कार्यात अडचण निर्माण होणे. जशी देणावळ तशी धुणावळ मिळणाऱ्या मोबदल्याच्या प्रमाणातच काम करणे. जलात राहून माशाशी वैर करू नये ज्यांच्या सहवासात रहावे लागते त्यांच्याशी शत्रुत्व करू नये. जळतं घर भाड्याने कोण घेणार ? नुकसान करणाऱ्या गोष्टीचा स्वीकार कोण करणार ? बुडत्या बँकेचा पुढल्या तारखेचा चेक कोण घेणार ? जानवे घातल्याने ब्राह्मण होत नाही बाह्य देखाव्याने माणूस ज्ञान होत नाही. जावे त्यांच्या वंशा तेव्हा कळे दुसऱ्याच्या स्थितीत आपण जावे तेव्हा तिचे खरे ज्ञान होते. जीत्या हुळहुळे आणि मेल्या कानवले जितेपणी दुर्लक्ष करायचे व मेल्यावर कोड कौतुक करायचे. जेवेण तर तुपाशी नाही तर उपाशी अतिशय दुराग्रहाचे किंवा हटवादीपणाची वागणे. जे न देखे रवि ते देखे कवी जे सूर्य पाहू शकत नाहीत ते कवी कल्पनेने पाहू शकतो. जो गुळाने मरतो त्याला विष कशास ? जिथे गोड बोलून काम होते तिथे जालीम उपायांची गरज नसते. ज्या गावच्या बोरी, त्या गावच्या बाभळी एकच स्वभाव असलेल्या माणसाने एकमेकांची वर्मी काढण्यात अर्थ नसतो, कारण एकाच ठिकाणची असल्याने ते एकमेकांना पुरेपूर ओळखतात. ज्याच्या हाती ससा, तो पारधी ज्याच्या हाती वस्तू असते त्याला त्याविषयीचे कर्तृत्व बहाल केले जाते, म्हणजेच एकाचे कर्तृत्व; पण ते दुसऱ्याच्या नावे गाजणे. ज्याचे करावे बरे तो म्हणतो माझेच खरे एखाद्याचे भले करायला जावे तर तो त्या गोष्टीस विरोधच करतो व आपलाच हेका चालवण्याचा प्रयत्न करतो. ज्याची खावी पोळी त्याची वाजवावी टाळी जो आपल्यावर उपकार करतो त्या उपकारकर्त्याचे स्मरण करून गुणगान गावे. झाकली मूठ सव्वा लाखाची व्यंग नेहमी झाकून ठेवावे. टाकीचे घाव सोसल्यावाचुन देवपण येत नाही कष्ट सोसल्याशिवाय मोठेपण येत नाही. डोळ्यात केर आणि कानात फुंकर रोग एका जागी व उपचार दुसऱ्या जागी. ढवळ्या शेजारी पवळ्या बांधला वाण नाही, पण गुण लागला वाईट गुण मात्र लवकर लागतात म्हणजेच वाईट माणसांच्या संगतीने चांगला माणूसही बिघडतो. ढेकणाच्या संगे हिरा जो भंगला, कुसंगे नाडला साधू तैसा वाईट संगतीचे वाईटच परिणाम असतात. तळे राखील तो पाणी चाखील ज्याच्याकडे एखादे काम सोपवले तो त्याच्यापासून काहीतरी फायदा करून घेणारच. तरण्याचे कोळसे, म्हातार्‍याला बाळसे अगदी उलट गुणधर्म दिसणे. तट्टाला टूमणी, तेजीला इशारत जी गोष्ट मूर्खाला शिक्षेने ही समजत नाही ती शहाण्याला मात्र फक्त इशाऱ्याने समजते. ताकापुरते रामायण एखाद्याकडून आपले काम होईपर्यंत त्याची खुशामत करणे. तीन दगडात त्रिभुवन आठवते संसार केल्यावरच खरे मर्म कळते. तीथ आहे तर भट नाही, भट आहे तर तीथ नाही चणे आहेत तर दात नाहीत, दात आहेत तर चणे नाहीत. तुकारामबुवांची मेख न सुटणारी गोष्ट तू दळ माझे आणि मी दळण गावच्या पाटलाचे आपले काम दुसऱ्याने करावे आपण मात्र लष्कराच्या भाकरी भाजाव्यात. तेल गेले तूप गेले हाती धुपाटणे आले मूर्खपणामुळे एकही गोष्ट साध्य न होणे. तेरड्याचा रंग तीन दिवस कोणत्याही गोष्टीचा ताजेपणा किंवा नवलाई अगदी कमी वेळ टिकते. तोंड दाबून बुक्क्यांचा मार एखाद्याला विनाकारण शिक्षा करणे आणि त्याला त्याबद्दल तक्रार करण्याचा मार्ग मोकळा न ठेवणे. तोबऱ्याला पुढे, लगामाला पाठीमागे खायला पुढे कामाला मागे. थेंबे थेंबे तळे साचे दिसण्यात शुल्लक वाटणाऱ्या वस्तूंचा संग्रह कालांतराने मोठा संचय होतो. थोरा घराचे श्वान सर्व ही देती मान मोठ्या माणसांचा आश्रय हा प्रभावी ठरतो, असा आश्रय घेणाऱ्याला कारण नसताना मोठेपणा दिला जातो. दगडापेक्षा वीट मऊ मोठ्या संकटापेक्षा लहान संकट कमी नुकसानकारक ठरतो. दस की लकडी एक्का बोजा प्रत्येकाने थोडा हातभार लावल्यास सर्वांच्या सहकार्याने मोठे काम पूर्ण होते. दहा गेले, पाच उरले आयुष्य कमी उरणे. दात कोरून पोट भरत नाही मोठ्या व्यवहारात थोडीशी काटकसर करून काही उपयोग होत नाही. दाम करी काम, बिवी करी सलाम पैसे खर्च केले की कोणतेही काम होते. दाखविलं सोनं हसे मुल तान्हं पैशाचा मोह प्रत्येकालाच असतो. पैशाची लालूच दाखविताच कामे पटकन होतात. दात आहेत तर चणे नाहीत, चणे आहेत तर दात नाहीत एक गोष्ट अनुकूल असली तरी तिच्या जोडीला आवश्यक ती गोष्ट अनुकूलन नसणे. दिल चंगा तो कथौटी में गंगा आपले अंतःकरण पवित्र असल्यास पवित्र गंगा आपल्याजवळ असते. दिव्याखाली अंधार मोठ्या माणसातदेखील दोष असतो. दिल्ली तो बहुत दूर है झालेल्या कामाचा मानाने खूप साध्य करावयाचे बाकी असणे. दिवस बुडाला मजूर उडाला रोजाने व मोलाने काम करणारा थोडेच स्वतःचं समजून काम करणार ? त्याची कामाची वेळ संपते ना संपते तोच तो निघून जाणार. दुरून डोंगर साजरे कोणतीही गोष्ट लांबून चांगली दिसते; परंतु जवळ गेल्यावर तिचे खरे स्वरूप कळते. दुभत्या गाईच्या लाथा गोड ज्याच्या पासून काही लाभ होतो, त्याचा त्रासदेखील मनुष्य सहन करतो. दुसऱ्याच्या डोळ्यातील कुसळ दिसते; पण आपल्या डोळ्यातले मुसळ दिसत नाही दुसऱ्याचा लहानसा दोष आपल्याला दिसतो; पण स्वार्थामुळे स्वतःच्या मोठ्या दोषांकडे लक्ष जात नाही. दुधाने तोंड भाजले, कि ताकपण फुंकून प्यावे लागते एखाद्या बाबतीत अद्दल घडली, की प्रत्येक बाबतीत सावधगिरी बाळगणे. देश तसा वेश परिस्थितीप्रमाणे बदलणारे वर्तन. देव तारी त्याला कोण मारी ? देवाची कृपा असल्यास आपले कोणीही वाईट करू शकत नाही. देखल्या देवा दंडवत सहज दिसले म्हणून चौकशी करणे. देणे कुसळांचे घेणे मुसळाचे पैसे कमी आणि काम जास्त. देवा दंडवत एखादी व्यक्ती सहज भेटली तर खुशाली विचारणे. दैव देते आणि कर्म नेते नशिबामुळे उत्कर्ष होतो; पण स्वतःच्या कृत्यामुळे नुकसान होते. दैव नाही लल्लाटी, पाऊस पडतो शेताच्या काठी नशिबात नसल्यास जवळ आलेली संधी सुद्धा दूर जाते. दैव आले द्यायला अन् पदर नाही घ्यायला नशिबाने मिळणे परंतु घेता न येणे दैव उपाशी राही आणि उद्योग पोटभर खाई नशिबावर अवलंबून असणारे उपाशी राहतात तर उद्योगी पोटभर खातात. दोन मांडवांचा वऱ्हाडी उपाशी दोन गोष्टीवर अवलंबून असणाऱ्या चे काम होत नाही. दृष्टीआड सृष्टी आपल्या मागे जे चालते त्याकडे दुर्लक्ष करावे. धर्म करता कर्म उभे राहते एखादी चांगली गोष्ट करत असताना पुष्कळदा त्यातून नको ती निष्पत्ती होते. धनगराची कुत्रे लेंड्यापाशी ना मेंढ्यापाशी कोणत्याच कामाचे नसणे. धार्याला (मोरीला) बोळा व दरवाजा मोकळा छोट्या गोष्टीची काळजी घेणे परंतु मोठी कडे दुर्लक्ष करणे. धिटाई खाई मिठाई, गरीब खाई गचांड्या गुंड व आडदांड लोकांचे काम होते तर गरिबांना यातायात करावी लागते. नकटीच्या लग्नाला सतराशे विघ्ने दोषयुक्त काम करणाऱ्यांच्या मार्गात एक सारख्या अनेक अडचणी येतात नदीचे मूळ आणि ऋषीचे कूळ पाहू नये नदीचे उगमस्थान व ऋषीचे कूळ पाहू नये कारण त्यात काहीतरी दोष असतोच. न कर्त्याचा वार शनिवार एखादे काम मनातून करायचे नसते तो कोणत्या तरी सबबीवर ते टाळतो. नऊ दिवस कोणत्याही गोष्टीचा नवीन पणा काही काळ टिकून कालांतराने तिचे महत्त्व नाहीसे होणे. नळी फुंकली सोनारे इकडून तिकडे गेले वारे केलेला उपदेश निष्फळ ठरणे. पालथ्या घड्यावर पाणी ओतण्याचा प्रकार. उपदेशाचा शून्य परिणाम होणे. नागेश्वराला नागवून सोमेश्वराला वात लावणे एकाचे लुटून दुसऱ्याला दान करणे नाकापेक्षा मोती जड मालकापेक्षा नोकर शिरजोर असणे नाव सोनुबाई हाती कथलाचा वाळा नाव मोठे लक्षण खोटे. नाव देवाचे आणि गाव पुजाऱ्याचे देवाच्या नावाने स्वार्थ जपणे. नाक दाबले, की तोंड उघडते एखाद्या माणसाचे वर्म जाणून त्यावर योग्य दिशेने दबाव आणला, की चुटकीसरशी ताबडतोब हवे ते काम करून घेता येते. नागव्यापाशी उघडा गेला, सारी रात्र हिवाने मेला आधीच दरिद्री असणाऱ्याकडे मदतीला जाणे. नागिन पोसली आणि पोसणाराला डसली वाईट गोष्ट जवळ बाळगल्या वर ती कधी ना कधी उलटतेच नाकापेक्षा मोती जड मालकापेक्षा नोकराचे प्रतिष्ठा वाढणे नाचता येईना अंगण वाकडे आपल्याला एखादे काम करता येत नसेल तेव्हा आपला कमीपणा लपविण्यासाठी संबंधित गोष्टीत दोष दाखवणे नावडतीचे मीठ आळणी आपल्या विरोधात असणाऱ्या माणसाने कोणतीही गोष्ट किती चांगली केली तरी आपल्याला ती वाईटच दिसते निंदकाचे घर असावे शेजारी निंदा करणारा माणूस उपयोगी ठरतो त्यामुळे आपले दोष कळतात नेसेन तर पैठणी (शालू) च नेसेन, नाही तर नागवी बसेन अतिशय हटवादीपणाची वर्तन करणे पळसाला पाने तीनच सर्वत्र सारखीच परिस्थिती असणे पडलेले शेण माती घेऊन उठते एखाद्या चांगल्या माणसावर काहीतरी ठपका आला आणि त्याने किती जरी निवारण केले तरी त्याच्या चारित्र्यावर थोडा का होईना डाग हा पडतोच पदरी पडले पवित्र झाले कोणती गोष्ट एकदा स्वीकारली कितीला नाव ठेवणे उपयोगाचे नसते पायाची वाहन पायीच बरी मूर्ख माणसाला अधिक सन्मान दिला तर तो शेफारतो. पाचामुखी परमेश्वर बहुसंख्य लोक म्हणतील तेच खरे मानावे पाप आढ्यावर बोंबलते पाप उघड झाल्याशिवाय राहत नाही पाची बोटे सारखी नसतात सर्वच माणसे सारख्याच स्वभावाची नसतात पायलीची सामसूम चिपट्याची धामधूम जिथे मोठी शांत असतात तेथे छोट्यांचा बडेजाव असतो पाण्यामध्ये मासा झोप घेतो कैसा जावे त्याच्या वंशा तेव्हा कळे अनुभव घेतल्याशिवाय शहाणपण येत नाही पाहुनी आली आणि म्होतुर लावून गेली पाहुणे म्हणून येणे आणि नुकसान करून जाणे पी हळद नि हो गोरी कोणत्याही बाबतीत उतावळेपणा करणे पुत्र मागण्यास गेली भ्रतार नवरा घालवून आली फायदा होईल म्हणून जाणे परंतु नुकसान होणे पुढच्याच ठेच मागचा शहाणा दुसऱ्याच्या अनुभवावरून मनुष्य काही बोध घेतो व सावधपणे वागतो पुढे तिखट मागे पोचट दिसायला फार मोठी पण प्रत्यक्षात तसे नसणारे पै दक्षिण लक्ष प्रदक्षिणा पैसा कमी काम जास्त पोटी कस्तुरी वासासाठी फिरे भिरीभिरी स्वतः जवळच असणारी वस्तू शोधण्यासाठी इतरत्र फिरणे पोर होईल ना व सवत साहिना आपल्याकडून होत नाही व दुसऱ्यालाही करू द्यायचे नाही फासा पडेल तो डाव राजा बोलेल तो न्याय राजाने दिलेला न्याय मनाविरुद्ध असला किंवा चुकीचा असला तरी तो मानावा लागतो फुले वेचली तिथे गोवर्या वेचणे जेथे सुख भोगले तेथे वाईट दिवस पाहण्याचे नशिबी येणे फुल ना फुलाची पाकळी वास्तविक जितके द्यायला पाहिजे तितके देण्याचे सामर्थ्य नसल्यामुळे त्यापेक्षा पुष्कळ कमी देणे फुटका डोळा काजळाने साजरा करावा आपल्या अंगचा जो दोष नाहीसा होण्यासारखा नसतो तो झाकता येईल तितका झाकावा बडा घर पोकळ वासा दिसण्या श्रीमंती पण प्रत्यक्षात तिचा अभाव बळी तो कान पिळी बलवान मनुष्य इतरांवर सत्ता गाजवितो बकरीचे शेपूट माशाही वारीना व लाजही राखीना निरुपयोगी गोष्ट बाप से बेटा सवाई वडिलांपेक्षा मुलगा अधिक कर्तबगार बाप तसा बेटा बापाच्या अंगचे गुण मुलात उतरणे बावळी मुद्रा देवळी निद्रा दिसण्यास बावळट पण व्यवहारचतुर माणूस जारात तुरी भट भटणीला मारी काल्पनिक गोष्टीवरुन भांडण करणे बारक्या फणसाला म्हैस राखण ज्याच्या पासून धोका आहे त्याच्याकडे संरक्षणाची जबाबदारी सोपविणे बुडत्याला काडीचा आधार घोर संकट काळी मिळालेली थोडीशी मदत देखील महत्त्वाची ठरते बैल गेला आणि झोपा केला एखादी गोष्ट होऊन गेल्यावर तिचे निवारण करण्यासाठी केलेली व्यवस्था व्यर्थ ठरते बोलेल तो करेल काय केवळ बडबड करणाऱ्याकडून काहीही होऊ शकत नाही बोडकी आली व केस कर झाली विधवा आली अन लग्न लावून गेली भटाला दिली ओसरी भट हातपाय पसरी एखाद्याला आश्रय दिला तर तो त्यावर समाधान न मानता अधिक फायदा घेण्याचा प्रयत्न करतो भरवशाच्या म्हशीला टोणगा ज्या व्यक्तीवर अति विश्वास आहे नेमक्या अशाच व्यक्ती कडून विश्वासघात होणे भित्यापाठी ब्रह्मराक्षस बिद्री व्यक्ती काही कारण नसताना भीत असते भिंतीला कान असतात गुप्त गोष्ट उघड झाल्याशिवाय राहात नाही भीड भिकेची बहीण उगाच मनात भीती बाळगून आपण एखाद्याला नकार देऊ शकलो नाही तर शेवटी आपणावर भीक मागण्याची पाळी येणे भीक नको पण कुत्रा आवर एखाद्याच्या मनात नसले तर त्याने मदत करू नये परंतु निदान आपल्या कार्यात अडथळा आणू नये अशी स्थिती भागीचे घोडे की किवणाने मेले भागीदारीतील या गोष्टीचा लाभ सर्वच घेतात काळजी मात्र कोणीच घेत नाही मऊ सापडले म्हणून कोपराने खणू नये कोणाच्याही चांगुलपणाचा गैरफायदा घेऊ नये मनात मांडे पदरात धोंडे केवळ मोठ मोठी मनोराज्य करायचे परंतु प्रत्यक्षात पदरात काहीही पडत नाही अशी स्थिती मनी वसे ते स्वप्नी दिसे ज्या गोष्टींचा आपण सतत ध्यास लागलेला असतो ती गोष्ट स्वप्नात दिसणे नाही पण जण्याची तरी असावी एखादी वाईट कृत्य करताना म्हणाला काही वाटले नाही तरी जगाला काय वाटेल याचा विचार करावा मन जाणे पाप आपण केलेले पाप दुसऱ्याला कळाले नाही तरी ज्याचे त्याला ते माहीत असतेच मन राजा मन प्रजा हुकुम करणारे आपले मनच ते पाळणारे ही आपली मनच असते माणकीस बोललं, झुणकीस लागलं एकाला बोलणे अन् दुसऱ्या लागणे मामुजी मेला अन् गांव गोळा झाला क्षुल्लक गोष्टीचा गवगवा करणे मांजरीचे दात तिच्या पिल्लाला लागत नाही आई वडिलांचे बोलणे लेकराच्या हिताचेच असते मानेवर गळू आणि पायाला जळू रोग एकीकडे उपाय भलतीकडे मारुतीची शेपूट लांबत जाणारे काम मुंगीला मिळाला गहू कुठे नेऊ अन् कुठे ठेवू छोट्याशा गोष्टींनीही हुरळून जाणे मुंगीला मुताचा पूर लोकांना लहान संकट ही डोंगराएवढी वाटते मुलाचे पाय पाळण्यात दिसतात लहान वयातच व्यक्तीच्या गुणदोषांचे दर्शन होते मूर्ख लोक भांडते वकील घरी बांधते मूर्खांचे भांड अन् तिसऱ्याचा लाभ म्हशीला मणभर दूध मेल्यावर गुणगान करणे म्हातारीने कोंबडे लपविले म्हणून उजडायचे राहत नाही निसर्ग नियमानुसार ज्या घटना घडायच्या त्या घडतातच म्हशीचे दुध काढतांना आधी आचळाला दूध लागावे लागते फायदा उचलण्यासाठी आधी थोडी खुशामत करावी लागते यथा राजा तथा प्रजा सर्वसामान्य लोक नेहमी मोठ्यांचे किंवा वरिष्ठांचे अनुकरण करतात या बोटाची थुंकी त्या बोटावर करणे बनवाबनवी करणे रे माझ्या मागल्या ताक कण्या चांगल्या एखाद्याने केलेला उपदेश ऐकून न घेता पूर्वीप्रमाणेच वागणे ये रे कुत्र्या खा माझा पाय आपण होऊन संकट ओढवून घेणे रंग जाणे रंगारी ज्याची विद्या त्यालाच माहीत रात्र थोडी सोंगे फार कामे भरपूर पण वेळ थोडा असणे रडत राऊत रडत राव घोड्यावर स्वार इच्छा नसताना जबाबदारी अंगावर पडणे रामाशिवाय रामायण कृष्णाशिवाय महाभारत मुख्य गोष्टीचा अभाव राईचा पर्वत करणे मूळ गोष्ट अगदी क्षुल्लक असता तिचा विपर्यास करून सांगणे राज्याचे घोडे आणि खासदार उडे वस्तू एकाची मिजास दुसऱ्याची रोज मरे त्याला कोण रडे तीच ती गोष्ट वारंवार होऊ लागली म्हणजे तिच्यातील स्वारस्य नष्ट होते व तिच्याकडे कोणीही लक्ष देत नाही लग्नाला वीस तर वाजंत्री ला तीस मुख्य कार्य पेक्षा गौण कार्यालाच खर्च अधिक लष्कराच्या भाकर्‍या भाजणे बिन फायद्याचा आणि निरर्थक उद्योग करणे लकडी दाखविल्या शिवाय मकडी वळत नाही धाका शिवाय शिस्त नाही लग्नाला गेली आणि बारशाला आली अतिशय उशिराने पोहोचणे लंकेत सोन्याच्या विटा दुसरीकडे असलेल्या फायद्याच्या गोष्टीचा आपल्याला उपयोग नसतो लाज नाही मला कोणी काही म्हणा निर्लज्ज मनुष्य दुसऱ्याच्या टीकेची पर्वा करत नाही लेकी बोले सुने लागे एकाला उद्देशून पण दुसऱ्याला लागेल असे बोलणे लोका सांगे ब्रह्मज्ञान स्वतः मात्र कोरडे पाषाण लोकांना उपदेश करायचा पण स्वता मात्र त्याप्रमाणे वागायचे नाही वळणाचे पाणी वळणावर जाणे निसर्गाच्या नियमाप्रमाणे ज्या गोष्टी घडायच्या त्या घडतच राहणार वरातीमागून घोडे योग्य वेळ निघून गेल्यावर काम करणे वारा पाहून पाठ फिरविणे परिस्थिती पाहून वर्तन करणे वाहत्या गंगेत हात हात धुणे किंवा आपल्या तव्यावर पोळी भाजून घेणे सर्व साधने अनुकूल असली की होईल तो फायदा करून घेणे वासरात लंगडी गाय शहाणी मूर्ख माणसा अल्पज्ञान असणारा श्रेष्ठ असतो वाघ म्हटले तरी खातो आणि वाघोबा म्हटले तरी खातोच वाईट व्यक्तीला चांगली म्हंटले किंवा वाईट तरी त्रास द्यायचा तो देणारच विंचवाचे बिऱ्हाड पाठीवर गरजेपुरते गोष्टी घेऊन फिरणे विशी विद्या तिशी धन योग्य वेळेत योग्य कामे केली की त्यावरून कर्तुत्वाचा अंदाज बांधता येतो विचाराची तूट तेथे भाषणाला उत मूर्खांच्या गर्दीत नेहमी नुसती बडबड असते विश्वासही ठेवला घरी चारी सुना गरवार करी विश्वासघात करणे तितका संताप कामाचा पसारा जितका अधिक तितकी जबाबदारी अधिक असणे शहाण्याला शब्दाचा मार शहाण्या माणसाला त्याच्या चुकी बाबत शब्दांनी समज दिली तरी ते पुरेसे असते शितावरून भाताची परीक्षा वस्तूच्या लहान भागावरून त्या संपूर्ण वस्तूची परीक्षा होती शेरास सव्वाशेर चोरावर मोर एकाला दुसरा वरचढ भेटणे शेजी देईल काय आणि मन धायेल काय ? शेजारणीने एखादा पदार्थ सढळ हाताने करून दिला तरीच मनाची तृप्ति होऊ शकत नाही शेजीबाईची कढी, धावधाव वाढी एकाची वस्तू घेऊन दुसऱ्यावर उपकार दाखविणे शुद्ध बीजापोटी फळे रसाळ गोमटी चांगल्या च्या पोटी चांगल्याच गोष्टी येतात सगळेच मुसळ केरात मुख्य महत्त्वाच्या गोष्टींकडे दुर्लक्ष झाल्याने घेतलेले सर्व परिश्रम वाया जाणे सरड्याची धाव कुंपणापर्यंतच प्रत्येकाच्या कामास त्याची शक्ती वा वकूब यांची मर्यादा पडते समर्थाघरचे श्वान त्याला सर्व देती मान मोठा च्या घरच्या शूद्रालाही मान द्यावा लागतो संन्याशाच्या लग्नाला शेंडीपासून सुरुवात एखाद्या गोष्टीचा आरंभ मुळापासून करणे संग तसा रंग संगती प्रमाणे वर्तन असणे सारा गांव मामाचा एक नाही कामाचा जवळच्या अशा अनेक व्यक्ती असणे पण त्यापैकी कोणाचाच उपयोग न होणे साप साप म्हणून भुई धोपटणे संकट नसताना त्याचा अभ्यास निर्माण करणे सात हात लाकुड नऊ हात ढलपी एखादी गोष्ट खूप फुगवून सांगणे सांगी तर सांगी म्हणे वडाला वांगी एकदम अशक्य कोटीतील गोष्ट करणे सुरुवातीलाच माशी शिंकली आरंभालाच अपशकून सुंभ जळाला तरी पीळ जात नाही वैभव गेले तरी ताठा जात नाही स्नान करून पुण्य घडे तर पाण्यात बेडूक काय थोडे वरवरच्या अवडंबराने पुण्य मिळत नाही हत्तीच्या पायी येते आणि मुंगीच्या पायी जाते आजार, संकटे येतात ती लवकर आणि मोठ्या प्रमाणावर येतात पण कमी होताना हळूहळू कमी होतात हृदयाचा उन्हाळा आणि डोळ्यांच्या पावसाळा खोटे अश्रू ढाळणे हत्तीच्या दाढे मध्ये मिऱ्याचा दाणा मोठ्या उपायांची गरज असताना अतिशय छोटे उपाय करावे हत्ती गेला पण शेपूट राहिले कामाच्या बहुतेक भाग पूर्ण झालं आणि फक्त थोडे शिल्लक राहिला हलवायाच्या घरावर तुळशीपत्र परस्पर दुसऱ्याची वस्तू तिसर्‍याला देणे स्वतःला झीज लागू न देणे हत्ती बुडतो अन् शेळी ठाव मागते जेथे भलेभले हात टेकतात तेथे लहान बडेजाव दाखवितात हात ओला तर मित्र भला म्हणजेच तुमच्या पासून काही फायदा होणार असेल तर लोक तुमचे गोडवे गातात हात फिरे तिथे लक्ष्मी वसे उद्योगी माणसाच्या घरी संपत्ती नांदते हातच्या काकणाला आरसा कशाला स्पष्ट असलेल्या गोष्टीला पुरावा नको हाजिर तो वजीर जो ऐन वेळेला हजर असतो त्याचाच फायदा होतो हातचे सोडून पळत्याच्या मागे लागणे जे आपल्या हातात आहे ते सोडून दुसरे मिळेल या आशेने हातातली सोडण्याची पाळी येणे हिरा तो हिरा गार तो गार गुणी माणसाचे गुण प्रकट झाल्यावाचून राहत नाहीत हिऱ्या पोटी गारगोटी चांगल्या च्या पोटी नाठाळ होळी जळाली आणि थंडी पळाली होळीनंतर थंडी कमी होते श्रीच्या मागोमाग ग येतो संपत्तीबरोबर गर्व येतो NEXTविरुद्धार्थी शब्द » PREVIOUS « ध्वनिदर्शक शब्द SHARE

PUBLISHED BY Vinay Yadav 2 MONTHS AGO RELATED POST प्रवासी कौशल्य विकास योजना दीनदयाल उपाध्याय अंत्योदय योजना पढ़े भारत, बढ़े भारत योजना RECENT POSTS CURRENT AFFAIRSGOVERNMENT SCHEMESSTUDY MATERIAL प्रवासी कौशल्य विकास योजना प्रवासी कौशल्य विकास योजना प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी यांच्या द्वारे 9 जानेवारी, 2017 रोजी एक नवीन प्रवासी कौशल्य विकास योजना सुरू…

3 weeks ago CURRENT AFFAIRSGOVERNMENT SCHEMESSTUDY MATERIAL दीनदयाल उपाध्याय अंत्योदय योजना दीनदयाल उपाध्याय अंत्योदय योजना सुरुवात केंद्र सरकारमार्फत शहरी आणि ग्रामीण गरिबांसाठी 25 सप्टेंबर, 2014 रोजी दीनदयाळ अंत्योदय योजना लागू करण्यात…

3 weeks ago CURRENT AFFAIRSGOVERNMENT SCHEMESSTUDY MATERIAL पढ़े भारत, बढ़े भारत योजना पढ़े भारत, बढ़े भारत योजना सुरूवात - 2014 लक्ष्य - शाळेतील विद्यार्थ्यांमधील लवकर अभ्यास करणे लिहिणे व गणित विज्ञान कौशल्यात…

3 weeks ago CURRENT AFFAIRSGOVERNMENT SCHEMESSTUDY MATERIAL राष्ट्रीय आविष्कार अभियान राष्ट्रीय आविष्कार अभियान सुरुवात राष्ट्रीय आविष्कार अभियानाची सुरुवात नवी दिल्ली येथून 9 जुलै, 2015 रोजी पूर्व राष्ट्रपती डॉक्टर एपीजे अब्दुल…

3 weeks ago CURRENT AFFAIRSGOVERNMENT SCHEMESSTUDY MATERIAL मातृत्व लाभ योजना मातृत्व लाभ योजना सुरुवात केंद्रीय मंत्रिमंडळात द्वारे 17मे, 2017 रोजी मातृत्व लाभ कार्यक्रमास मंजुरी देण्यात आली लक्ष्य माता व शिशू आरोग्य…

3 weeks ago CURRENT AFFAIRSGOVERNMENT SCHEMESSTUDY MATERIAL जननी शिशु सुरक्षा योजना जननी शिशु सुरक्षा योजना सुरुवात- 1 जून, 2011 केंद्र शासनाने निर्गमित केलेल्या सूचनांनुसार राज्यांमध्ये 26 सप्टेंब, 2011 च्या शासन…

3 weeks ago All Rights Reserved View Non-AMP Version

स्वर

- - - - - - ऋ - ॠ - ऌ - ऌॄ - - - - अं - aअःa

व्यंजन

क वर्ग -
च वर्ग -
ट वर्ग -
त वर्ग -
प वर्ग -
य वर्ग - क्ष ज्ञ




म्हणी संपादित करणाऱ्यांना नम्र सूचना. वाक्प्रचार व म्हणींमध्ये फरक आहे. वाक्प्रचार वाक्प्रचारांच्या स्वतंत्र लेखात टाकावेत.

स्वर अ

  • अग अग म्हशी, मला कुठे गं नेशी.

....................................................................................................

  • अघटित वार्ता आणि कोल्हे गेले तीर्था.

....................................................................................................

  • अडला हरी गाढवाचे पाय धरी.

संस्कृतपर्यायः - वहेदमित्रं स्कन्धेन यावत्कालविपर्यय:।

....................................................................................................

  • अडली गाय खाते काय.

....................................................................................................

  • अंधारात अत्तराचे दिवे लावणे.

....................................................................................................

  • अंगापेक्षा बोंगा जास्ती.

....................................................................................................

  • अती झालं अन् हसू आलं.

....................................................................................................

  • अती तेथे माती.
  • संस्कृतपर्याय- अति सर्वत्र वर्जयेत्

....................................................................................................

  • अति परिचयात अवज्ञा.

....................................................................................................

  • अती राग भीक माग.

....................................................................................................

  • अती शहाणा त्याचा बैल रिकामा.

....................................................................................................

  • अंथरूण पाहून पाय पसरावे.

संस्कृतपर्यायः - विभवानुरूपम् आभरणम्

|} ....................................................................................................

  • असंगाशी संग आणि प्राणाशी गाठ.

संस्कृतपर्यायः - 1 न मूर्खजनसम्पर्क: सुरेन्द्रभवनेष्वपि।2 पावको लोहसङ्गेन मुद्गरैरभिहन्यते।

....................................................................................................

  • असतील चाळ तर फिटतील काळ.

....................................................................................................

  • असतील शिते तर जमतील भुते.

संस्कृतपर्याय- द्रव्येण सर्वे वशा:।

....................................................................................................

  • असतील मुली तर पेटतील चुली.

....................................................................................................

  • असून अडचण नसून खोळंबा.

....................................................................................................

  • असेल ते विटवा, नसेल ते भेटवा.

....................................................................................................

  • असेल माझा हरी तर देईल खाटल्यावरी.

....................................................................................................

  • अवघड जागी दुखणे आणि जावई वैद्य.

....................................................................................................

  • अती झाले मसणात गेले.

....................................................................................................

  • अंगावरचे लेणे चांभाराचे देणे

....................................................................................................

स्वर आ

  • आग रामेश्वरी, बंब सोमेश्वरी.
  • संस्कृतपर्याय-क्व रोग: क्व च भेषजम्?


  • आडात नाही तर पोहऱ्यात कोठून येणार.
  • संस्कृतपर्याय-कूपे नास्ति कुत: कूप्याम्?
  • आयजीच्या जीवावर बायजी उदार
  • आधी पोटोबा मग विठोबा.

संस्कृतपर्यायः - उदरार्चामनु वेदे चर्चा


  • आधीच उल्हास आणि त्यात फाल्गुन मास.
  • आपण मेल्याशिवाय स्वर्ग दिसत नाही.
  • आपला तो बाळू दुसऱ्याचा तो कार्टा.
  • आपला हात जगन्नाथ.

संस्कृतपर्यायः - 1 आत्मायत्तौ वृद्धिविनाशौ।2 आत्मैव ह्यात्मनो बन्धु:


  • आपलेच दात आणि आपलेच ओठ.
  • आयजीच्या जिवावर बायजी उदार आणि सासूच्या **वर जावई सुभेदार.
  • आयत्या बिळात नागोबा.
  • आयत्या पिठावर रेघोट्या.
  • आलीया भोगासी असावे सादर.

संस्कृतपर्यायः - निर्वाह: प्रतिपन्नवस्तुनि सताम्।


  • आंधळं दळतंय अन कुत्रं पीठ खातंय.
  • आंधळा मागतो एक डोळा, देव देतो दोन.
  • आधी लगीन कोंढाण्याचं.
  • आवडतीचा शेंबूड गोड आणि नावडतीचे मीठ अळणी.
  • आपलंच घर आणि हगून भर.
  • आपलं ठेवायचं झाकून आणि दुसऱ्याचं बघायचं वाकून.
  • आले देवाजिच्या मना तेथे कोणाचे चालंना.
  • आई जेवायला घालीना आणि बाप भीक मागु देईना.
  • आहे रेडा आणि म्हणे माझी धार काढा
  • आड जीभ खा‌ई अऩ पडजीभ बोंबलत जा‌ई.
  • आडाण्याचा गेला गाड़ा, वाटेवरची शेते काढा.
  • आधणातले रडतात, सुपातले हसतात
  • आधी करी सुन सुन, मग करी फुणफुण.
  • आधी होता वाघ्या, मग झाला पाग्या, त्याचा स्वभाव जा‌ईना, त्याचा येळकोट राहीना.
  • आधीच मर्कट त्यात मद्य प्याला
  • आपण हसे दुसऱ्याला अन शेंबुड आपल्या नाकाला.

संस्कृतपर्यायः - स्वयमशुद्ध: परान् आशङ्कते।

स्वर इ

  • इकडे आड, तिकडे विहीर.
  • संस्कृतपर्याय-इतो व्याघ्र इतस्तटी

स्वर ई

  • ईडा पीडा टळो, बळीचे राज्य येवो.

स्वर उ

  • उचलली जीभ अन् लावली टाळ्याला.

संस्कृतपर्यायः - मुखमस्तीति वक्तव्यम्


  • उतावळा नवरा, गुडघ्याला बाशिंग.


  • उथळ पाण्याला खळखळाट फार.

संस्कृतपर्याय- अर्धो घटो घोषमुपैति नूनम्।


  • उद्योगाचे घरी रिद्धी सिद्धी पाणी भरी.

संस्कृतपर्याय- 1उद्योगिनं पुरुषसिंहम् उपैति लक्मीः। 2 पुरुषकारम् अनुवर्तते दैवम्।


  • उघडीला भेटले लुगडे, मग हे झाकू की ते झाकू.

स्वर ऊ

  • ऊस गोड लागला म्हणून मुळासकट खाऊ नये.
  • ऊसाच्या पोटी काऊस

स्वर ए

  • एक घाव दोन तुकडे.
  • एक ना धड भाराभर चिंध्या.
  • एका म्यानात दोन तलवारी राहत नाहीत.
  • एकादशीच्या घरी शिवरात्र.
  • गण्डस्य उपरि पिटक:
  • एका कानावर पगडी, घरी बाई उघडी.
  • एका हाताने टाळी वाजत नाही.

संस्कृतपर्यायः - नैकेन चक्रेण गती रथस्य।


  • एकटा जीव सदाशिव.
  • एकमेकां सहाय्य करू,अवघे धरू सुपंथ|
  • एकाने गाय मारली म्हणून दुसर्‍याने वासरू मारू नये.

स्वर ऐ

  • ऐकावे जनाचे करावे मनाचे.

संस्कृतपर्यायः - प्रमाणम् अन्त:करणप्रवृत्तय:


  • ऐट राजाची अऩ वागणूक खेकड्यांची.
  • ऐन दिवाळीत दाढदुखी.

स्वर ओ

स्वर औ

  • औट घटकेचे राज्य.
  • औषधा वाचून, खोकला गेला.

स्वर अं

  • अंथरूण पाहून पाय पसरावेत.
  • अंगावर आल्या गोणी, तर बळ धरले पाहिजे तुनी.
  • अंधेर नगरी चौपट राजा.

स्वर अः

स्वर ऋ

  • ऋषीचे कूळ आणि नदीचे मूळ शोधू नये.
  • ऋषी पंचमीचा बैल.
  • ऋण काढून तूप प्यावे.

मुळाक्षर क

  • कानामागून आलीअन तिखट झाली
  • कडी लावा आतली आणि मी नाही त्यातली.
  • कळते पण वळत नाही.
  • कर नाही त्याला डर कशाला?

संस्कृतपर्यायः -कर्तव्यदक्षस्य कुतो भयं स्यात्?


  • करावे तसे भरावे.

संस्कृतपर्यायः - 1 यथा कर्म तथा फलम्।2 कर्मायत्तं फलं पुंसाम्।


  • करायला गेले नवस आज निघाली अवस
  • काळ आला होता पण वेळ नाही.
  • काखेत कळसा गावाला वळसा.

संस्कृतपर्यायः - कटीकलशमन्वेष्टुं नगरे भ्रमणं यथा।


  • काट्याने काटा काढावा.

संस्कृतपर्यायः - 1 आयसैरायसं छेद्यम्। 2 कण्टकेन एव कण्टकम्।


  • कामापुरता मामा आणि ताकापुरती आजी.

संस्कृतपर्यायः -1 कार्यार्थी सर्वलोकोऽयम्।2 सङ्कटे व्यङ्कटेश:


  • कावळा बसायला आणि फांदी मोडायला एकच गाठ.
  • कुंभार तसा लोटा.

संस्कृतपर्यायः - यथा बीजं तथाङ्कुर:।


  • कुऱ्हाडीचा दांडा गोतास काळ.
  • कोल्ह्याला द्राक्षे आंबट.
  • कोंबडं झाकलं म्हणून सूर्य उगवायचा राहत नाही.

संस्कृतपर्यायः - सत्यमेव जयते।


  • क्रियेवीण वाचाळता व्यर्थ आहे.
  • कावळ्याच्या शापाने गाय मरत नाही.

संस्कृतपर्यायः -न काकशापेन म्रियेत धेनु:।


  • कशात काय अन फाटक्यात पाय.
  • केवड्याचे दान वाटले आणि गावात नगारे वाजले.
  • करून गेला गाव आणि कांदळकराचे नाव.
  • कुठे इंद्राचा ऐरावत,अन् कुठे शामभट्टाची तट्टाणी?

संस्कृतपर्यायः -क्व सूर्य: क्व च खद्योत:?


  • केल्याने होत आहे रे, म्हणून आधी केलेची पाहिजे.
  • काम नाही घरी अन् सांडून भरी.
  • कंबरेच सोडला आणि डोक्याला बांधला.
  • कण्हती कुथती, मलिद्याला उठती.
  • काजव्याकडून सुर्याची समीक्षा.
  • काम ऩ धंदा, हरी गोविंदा.
  • कावळ्याचे दांत शोधण्यासारखे.
  • कुठे जाशी भोगा तर तुझ्या पाठी उभा.
  • कोंबडे झाकले म्हणून उजडायचे राहत नाही.
  • कोणाला कशाचं तर बोडकीला केसाचं.
  • कोल्हा काकडीला राजी.

संस्कृतपर्यायः -क्षुद्र: क्षुद्रेण तुष्यति।


  • कोळसा उगाळावा तितका काळाच.

संस्कृतपर्यायः -न निम्बवृक्षो मधुरत्वमेति।


  • कंड भारी उड्या मारी.
  • काना मागुन आली तिखट झाली.
  • कुई म्हणलं तर कुल्ला कापीन.
  • कळंना ना वळंना, भाजी भाकरी गिळंना.
  • कुणी सरी घातली म्हणून आपण फास घेऊ नये.
  • काडीची नाही खबर म्हणे मी अकबर.

मुळाक्षर ख

  • खाई त्याला खवखवे.
  • खाईन तर तुपाशी, नाहीतर उपाशी.

संस्कृतपर्यायः - सुन्दरी वा दरी वा।


  • खाण तशी माती.

संस्कृतपर्यायः - यथा बीजं तथाङ्कुर:।


  • खाणा-याचे खपते, कोठाराचे पोट दुखते.
  • खायला काळ भुईला भार.

संस्कृतपर्यायः - पुरुषार्थहीना: भुवि भारभूता:


  • खायला कोंडा अन निजेला धोंडा.
  • खाली मुंडी, पाताळ धुंडी.
  • खऱ्याचं खोटं अन लबाडाचं तोंड मोठं
  • खिशात नाय जाट पण इस्त्री मात्र ताठ

मुळाक्षर ग

  • गरज सरो,वैद्य मरो.

संस्कृतपर्यायः - 1 कार्यार्थी सर्वलोकोऽयम्।2 सङ्कटे व्यङ्कटेश:


  • गरजवंताला अक्कल नसते.
  • गर्जेल तो पडेल काय?

संस्कृतपर्यायः -गर्जन्त: नैव वर्षन्ति।


  • गर्वाचे घर खाली.

संस्कृतपर्यायः - अतिदर्पे हता लङ्का।


  • गाजराची पुंगी वाजली तर वाजली नाही तर मोडून खाल्ली.

संस्कृतपर्यायः - हतो वा प्राप्स्यसि स्वर्गं जित्वा वा भोक्ष्यसे महीम्।


  • गाव करी ते राव न करी.

संस्कृतपर्यायः - 1 तृणैः गुणत्वम् आपन्नैः बध्यन्ते मत्तदन्तिन:।2 संहति: कार्यसाधिका।



  • गवयाचं पोर सुरात रडतं.
  • गाड्याबरोबर नळाची यात्रा.

संस्कृतपर्यायः - पुष्पमालानुषङ्गेण सूत्रं शिरसि धार्यते।


  • गाढवाला गुळाची चव काय?

संस्कृतपर्यायः -काक: पद्मवने रतिं न कुरुते।


  • गाढवी प्रेम अन लाथांचा सुकाळ
  • गाता गळा, शिंपता मळा.
  • गाढवापुढे वाचली गीता, कालचा गोंधळ बरा होता.

संस्कृतपर्यायः - काक: पद्मवने रतिं न कुरुते।


  • गावचा तो पांड्या, बाहेरचा तो देशपांड्या

संस्कृतपर्यायः -अतिपरिचयादवज्ञा।


  • गुलाबाच्या झाडाला वडाचा पार, आन वासराच्या पाठीवर नांगराचा भार
  • गुलाबाचे काटे, तसे आईचे धपाटे.
  • गुरूची विद्या गुरूस फळली.
  • गोगल गाय पोटात पाय.

संस्कृतपर्यायः - विषकुम्भ: पयोमुख:

मुळाक्षर घ

  • घर फिरलं की घराचे वासे पण फिरतात.
  • घरोघरी मातीच्या चुली.
  • घरचं झालं थोडं अन् व्याह्यांनी धाडलं घोडं.
  • घर पाहावं बांधून.
  • घरात नाही दाणा तरी मला बाजीराव म्हणा.
  • घर पाहवं बांधून आणि लग्न पहावं करुन.
  • घरची करते देवा देवा आणि बाहेरचीला चोळी शिवा.
  • घोडा मैदान जवळच आहे.
  • घोडं मेलं ओझ्यानं आणि शिंगरू मेलं हेलपाट्यानं
  • घर ना दार देवळी बिर्‍हाड.
  • घेतला वसा टाकू नये.

संस्कृतपर्यायः - प्रारब्धमुत्तमजना न परित्यजन्ति।

==मूळाक्षर च==चोराला चावला विंचू चोर करेन हुं की चुं

  • चार दिवस सासूचे चार दिवस सुनेचे.
  • चार सुगरणी तरी सैपाक अळणी
  • चोर सोडून सन्याश्याला फाशी.

संस्कृतपर्यायः -चौरापराधे माण्डव्यदण्ड:।


  • चोराच्या उलट्या बोंबा.

संस्कृतपर्यायः - स्वयमशुद्ध: परान् आशङ्कते।


  • चोराच्या मनात चांदणे.
  • चोराच्या हातची लंगोटी.
  • चिलटांची लढाई आणि नुसती बडाई.

मुळाक्षर छ

  • छडी लागे छमछम विद्या येई घमघम.

मुळाक्षर ज

  • जंगलात नाही वावर आणि गावात नाही घर.
  • जगाच्या कल्याणा संताची विभुती.
  • जनाची नाही तरी मनाची तरी जरा.
  • जनात बुवा आणि मनात कावा.
  • जन्मा आला हेला, पाणी वाहता मेला.
  • जामात दशम ग्रह.
  • जया अंगी मोठेपणं त्यास यातना कठिण.
  • जलात राहून माशाशी वैर कशाला?
  • जळतं घर भाड्याने कोण घेणार?
  • जवा येतील चांगली येळ, गाजराच बी व्हतय केळं.
  • जशास तसे.

संस्कृतपर्यायः - 1 अपराधानुरूपो दण्ड:।2 वचनानुरूपं प्रतिवचनम्।3 शठे शाठ्यम्।


  • जशी कामना तशी भावना.
  • जशी देणावळ तशी धुणावळ.
  • जशी नियत तशी बरकत.
  • जसा गुरु तसा चेला.
  • जसा भाव तसा देव.
  • जा‌ईचा डोळा नि आसवांचा मेळा.
  • जातीच्या सुंदराला सर्व काही शोभते.

संस्कृतपर्यायः -किमिव हि मधुराणां मण्डनं नाकृतीनाम्?


  • जातीसाठी खावी माती.
  • जात्यातले रडतात सुपातले हसतात.
  • जात्यावर बसले की ओवी सुचते.
  • जानवे घातल्याने ब्राह्मण होत नाही.
  • जाळाशिवाय नाही कढ अऩ माये शिवाय नाही रड.
  • जावई पाहुणा आला म्हणून रेडा दुध देईल काय?
  • जावई माझा भला आणि लेक बाईलबुध्या झाला.
  • जावयाचं पोर हरामखोर.
  • जावा जावा आणि उभा दावा.
  • जावा जावा हेवा देवा.
  • जिकडे पोळी तिकडे गोंडा घोळी.
  • जिकडे सु‌ई तिकडे दोरा.
  • जिच्या घरी ताक तिचे वरती नाक.
  • जिच्या हाती पाळण्याची दोरी तीच जगाते उध्दारी.
  • जित्याची खोड मेल्याशिवाय जात नाही.

संस्कृतपर्यायः - स्वभावो दुरतिक्रम:।


  • जिथे कमी तिथे आम्ही.
  • जी नाही गोंदणार ती नाही नांदणार.
  • जुनं ते सोनं नवं ते हवं.
  • जुने ते सोने.
  • जे न देखे रवि ते देखे कवी.

संस्कृतपर्यायः - कवि: द्रष्टा रवे: अपि।


  • जे पिंडी ते ब्रम्हांडी.
  • जे फुकट ते पौष्टीक.
  • जेथे पिकतं तिथे विकतं नाही.
  • जेथें नगाऱ्याची घाई तेथें टिमकी काय जाई
  • जेवान जेवाव पंगतीत अन मरान मागावं उमदीत.
  • जो गुण बाळा तो जन्म काळा.
  • जो नाक धरी, तो पाद करी.
  • जो श्रमी त्याला काय कमी.
  • जोकून खाणार, कुंथुन हागणार.
  • जोवरी पैसा तोवरी बैसा.
  • ज्या गावच्या बोरी त्या गावच्या बाभळी.
  • ज्या गावाला जायचे नाही त्य गावचा रस्ता विचारू नये.
  • ज्याचं करावं भलं तोच म्हणतो आपलचं खर.
  • ज्याचं जळतं त्यालाच कळतं.
  • ज्याचं त्याला आणि गाढव वझ्याला.
  • ज्याचा त्याला चोप नाही आणि शेजाराला झोप नाही.
  • ज्याची खावी भाकरी त्याची करावी चाकरी.
  • ज्याची दळ त्याचे बळ.
  • ज्याचे करावे भले, तो म्हणतो आपलेच खरे.
  • ज्याचे पदरी पाप त्याला मुली आपो‌आप.
  • ज्याच्या हाती ससा तो पारधी.
  • ज्याच्यासाठी लुगडं तेच उघडं.
  • ज्याला आहे भाकरी त्याला कशाला चाकरी.
  • ज्याला नाही अक्कल त्याची घरोघरी नक्कल.
  • ज्याला समजावा कोरड्या पाटीचा तोच निघाला आतल्या गाठीचा.
  • ज्वारी पेरली तर गहू कसा उगवणार?

मुळाक्षर झ

  • झालं गेलं गंगेला मिळालं.
  • झोपून हागणार उठून बघणार
  • झाकली मुठ सव्वा लाखाची

संस्कृतपर्यायः - 1 आत्मच्छिद्रं न प्रकाशयेत्।2 रक्षेद् विवरम् आत्मन:।

मुळाक्षर ट

  • टाकीचे घाव सोसल्याशिवाय देवपण येत नाही.

संस्कृतपर्यायः - हेम्न: संलक्ष्यते ह्यग्नौ विशुद्धि: श्यामिकापि वा।


  • टाळी एका हाताने वाजत नाही.

मुळाक्षर ठ

  • ठकास महाठक.

मुळाक्षर ड

मुळाक्षर ढ

  • ढवळ्याशेजारी बांधला पवळ्या, वाण नाही पण गुण लागला.
  • ढुंगणाला नाही लंगोटी आणि मला म्हणा दिपुटी.

मुळाक्षर ण

मुळाक्षर त

  • तळे राखील तो पाणी चाखील.

संस्कृतपर्यायः - रक्षको भक्षयेदेव।


  • तुपात तळले, साखरेत घोळले तरी कारले कडू ते कडूच.
  • तुझं माझं जमेना अन तुझ्या वाचुन करमेना.
  • तेलही गेले, तुपही गेले, हाती आले धुपाटणे.

संस्कृतपर्यायः - अतो भ्रष्ट: ततो भ्रष्ट:।


  • ताकाला जाऊन भांडे लपवू नये.
  • त वरून ताकभात.
  • तेरड्याचा रंग तिन दिवस.
  • तरण्या झाल्या बरण्या आणि म्हातार्‍या झाल्या हरण्या.
  • तुला न मला घाल कुत्र्याला
  • तवा खातो भाकर चुल्हा भुकेला, पोहरा पितो पाणी रहाट तहानलेला
  • तहान लागल्यावर विहीर खणणे.

संस्कृतपर्यायः - सन्दीप्ते भवने तु कूपखननं प्रत्युद्यम: कीदृश:?


  • तोंड दाबून बुक्क्यांचा मार
  • तेलजीचं तेल जळे मशालजीची --ड जळे.

मुळाक्षर थ

  • थेंबे थेंबे तळे साचे.

संस्कृतपर्यायः - बिन्दुश: पूर्यते सिन्धु:।


  • थांबला तो संपला.

मुळाक्षर द

  • दगडापेक्षा वीट मऊ.

संस्कृतपर्यायः - पाषाणादिष्टिका वरा।


  • दाम करी काम.

संस्कृतपर्यायः -1 द्रव्येण सर्वे वशा:।2 सर्वे गुणा: काञ्चनमाश्रयन्ते।


  • दात आहेत तर चणे नाहीत आणि चणे आहेत तर दात नाहीत.
  • दिव्याखाली अंधार.
  • देखल्या देवा दंडवत.
  • देव तारी, त्याला कोण मारी.

संस्कृतपर्यायः - अरक्षितं तिष्ठति दैवरक्षितम्।


  • देवाची करणी आणि नारळात पाणी.
  • देश तसा वेष, राजा तशी प्रजा.

संस्कृतपर्यायः - 1 यथा देशस्तथा वेश:।2 यथा राजा तथा प्रजा।


  • दैव देते आणि कर्म नेते.
  • दुधाने पोळलेला ताकही फुंकून पितो.
  • दुसर्‍याच्या डोळ्यातलं कुसळ दिसतं पण आपल्या डोळ्यातलं मुसळ दिसत नाही.
  • दुभत्या गायीच्या लाथा गोड.
  • दूरून डोंगर साजरे.
  • दुष्काळात तेरावा महिना.

संस्कृतपर्यायः -गण्डस्य उपरि पिटक:


  • दोघांचे भांडण तिसर्‍याचा लाभ.
  • दिसतं तसं नसतं म्हणून जग फसतं.
  • दिवस गेला उटारेटी, चांदण्यात बसली कापूस वेचीत.
  • दिसतं तस नसतं म्हणून तर जग फसतं.
  • दुःख रेड्याला न डाग पखालीला.
  • दुखणे हत्तीच्या पायाने येते आणि मुंगीच्या पायाने जाते.*
  • दृष्टी आड सृष्टी.
  • देवाचं नावं अऩ स्वताच गावं.
  • दोन डोळे शेजारी, भेट नाही संसारी.
  • देणं न घेणं आणि कंदील घेऊन येणं.
  • दिवस गेला उठारेटी चांदण्याचे पोहे कुटी.
  • दीड दिवसात अन कोल्हं उसात.
  • देह देवळात अन चित्त पायताणात

.

  • देवाघरचा पवा वाजतो कवा कवा.
  • दे दान सुटे गिऱ्हाण.
  • दे गा हरी पलंगावरी।

मुळाक्षर ध

  • धरलं तर चावतंय, सोडलं तर पळतंय.

मुळाक्षर न

  • न खाणार्‍या देवाला नैवेद्य.
  • नकटीच्या लग्नाला सतराशे विघ्न.
  • नकटे असावे पण धाकटे असू नये.
  • नाव सोनूबाई हाती कथिलाचा वाळा.
  • नावडतीचं मीठ अळणी.
  • नळी फुंकली सोनारे, इकडून तिकडे गेले वारे.
  • निंदकाचे घर असावे शेजारी.
  • न्हाणीला बोळा अन् दरवाजा मोकळा.
  • नाकापेक्षा मोती जड.

संस्कृतपर्यायः -गात्राद् गुरु: अलङ्कार:।


  • नाक नाही धड अन् तपकीर ओढ
  • नवर्‍याने मारलं आणि पावसाने झोडपलं तरी तक्रार कुणाकडे करायची?
  • न कर्त्याचा वार शनिवार.
  • नरो वा कुंजरो.
  • नव्याची नवला‌ई.
  • नव्याचे न‌ऊ दिवस.
  • नाकपेक्षा मोती जड.
  • नागड्या कडे उघडा गेला आणि हिवाने मेला.
  • नागोबा म्हसोबा पेंश्याला दोन, पंचमी झाल्यावर पुजतयं कोण?
  • नाचता ये‌ईना म्हणे अंगण वाकडे, स्वयंपाक ये‌ईना म्हणे ओली लाकडे.
  • नात्याला नाही पारा, निजायला नाही थारा.
  • नाव गंगुबा‌ई अऩ तडफडे तहानेने.
  • नाव मोठे लक्षण खोटे.
  • नेमीच येतो मग पावसाळा
  • नाज़ुक नार चाबकाचा मार
  • नाव सोनुबाई हाती कथिलाचा वाळा
  • निजुन हागायचं आणि उठुन बघायचं.
  • नाक कापले तरी दोन भोके आहेत.
  • नाचता येईना अंगण वाकडे अन रांधता येईना ओली लाकडे.
  • न कर्त्याचा वार शनिवार.
  • न लागो पुत्राचा हात पण लागो डोंब्या महाराची लाथ.
  • नकटे व्हावे पण धाकटे हो‌ऊ नये.
  • नको तिथं बोटं घालू नये, घातलेच तर वास घेत बसू नये.
  • नगाऱ्याची घाय तिथे टिमकीचे काय?
  • नमनाला घडाभर तेल.
  • नवरा केला सुखासाठी, पैसा नाही कुकासाठी.
  • नवरा नाही घरी सासरा जांच करी.
  • नवा कावळा शेण खायला शिकला.
  • नव्याची नवला‌ई.
  • ना घरचा ना घाटचा.
  • नांदणाऱ्याला पळ म्हणायचे आणि पळणाऱ्याला नांद म्हणायचे.
  • नांव अन्नपुर्णा, टोपल्यात भाकर उरेना.
  • नांव गंगाबा‌ई, रांजनात पाणी नाही.
  • नांव महीपती, तीळभर जागा नाही हाती.
  • नांव मोठे लक्षण खोटे.
  • नांव सगुणी करणी अवगुणी.
  • नांव सुलोचना आणि डोळ्याला चष्मा.
  • नांव सोनुबाई आणि हाती कथलाचा वाळा
  • नाकावर पदर अन विशीवर नजर.
  • नाम असे उदार कर्ण, कवडी देता जा‌ई प्राण.
  • नारो शंकराची घंटा.
  • नालासाठी घोडं.
  • नाव्ह्याचा उकरंडा कितीही उकरला तरी केसच निघणार.
  • नाही चिरा, नाही पणती.
  • नाही निर्मल मन काय करील साबण.
  • निर्लज्याच्या गांडीवर घातला पाला गार लागला अजून घाला.
  • नेमेचि येतो मग पावसाळा.
  • नेशीण तर पैठणी नाहीतर नागवी बसेन.
  • न्हाणीला बोळा आणि दरवाजा मोकळा.

मुळाक्षर प

  • पदरी पडले आणि पवित्र झाले.

संस्कृतपर्यायः - 1 अङ्गीकृतं सुकृतिन: परिपालयन्ति।2 प्राप्तं प्राप्तमुपासीत।

पायावर पाय ठेवुन चालने

  • पडतील स्वाती तर पिकतील मोती.
  • पडत्या फळाची आज्ञा.
  • पडलो तरी नाक वर.
  • पहिले पाढे पंच्चावन्न.
  • पाण्यात राहून माशाशी वैर करु नये.
  • पालथ्या घडयावर पाणी.

संस्कृतपर्यायः - अरण्यरुदितं कृतं श्वपुच्छम् अवनामितम्।


  • पाचामुखी परमेश्वर.
  • पादा पण नांदा.
  • पाचही बोटं सारखी नसतात.
  • पाटलाचं घोडं महाराला भुषण.
  • पाण्यात राहून माशाशी वैर?

संस्कृतपर्यायः - नक्र: स्वस्थानमासाद्य गजेन्द्रमपि कर्षति।


  • पाण्यात म्हैस वर मोल.
  • पाण्यावाचून मासा झोपा घे‌ई केसा, जावे त्याच्या वंशा तेव्हा कळे.
  • पादऱ्याला पावट्याचे निमित्त.
  • पी हळद अन् हो गोरी..
  • पुढच्यास ठेच मागचा शहाणा.
  • पुरूषाचे मरण शेती, बायकांचे मरण वेती.
  • पेरावे तसे उगवते.
  • पायलीची सामसूम, चिपट्याची धामधूम
  • पिंडीवर बसला म्हणून विंचवाची गय करुन चालत नाही.
  • पंकज वर पाण्याचा मोती होतो.
  • प्रथमग्रासे मक्षिकापातः
  • प्रयत्नांती परमेश्वर.
  • प्रयत्ने वाळूचे कण रगडीता, तेलही गळे.
  • पाषाणाला पुरणपोळी, माणसाला शिळीपोळी (शिवीगाळी)
  • पाहुण्याच्या काठीने साप मारणे.

संस्कृतपर्यायः - परस्य दण्डेन अपरस्य ताडनम्।

मुळाक्षर फ

मुळाक्षर ब

  • बळी तो कां पिळी

संस्कृतपर्यायः - वीरभोग्या वसुन्धरा


  • बैल गेला अन् झोपा केला.

संस्कृतपर्यायः - निर्वाणदीपे किमु तैलदानम्?


  • बोले तैसा चाले त्याची वंदावी पाऊले.
  • बारा लुगडी तरी बाई उघडी.
  • बडा घर पोकळ वासा.
  • बळी तो कान पिळी.
  • बाईल वेडी लेक पिसा, जावई मिळाला तोहि तसा.
  • बाजारात तुरी भट भटणीला मारी.
  • बाप दाखव नाही तर श्राध्दं कर.
  • बाबा गेला आणि दशम्याही गेल्या.
  • बाळाचे पाय पाळ्ण्यात दिसतात.
  • बुडत्याचे पाय खोलात.

संस्कृतपर्यायः - विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपात: शतमुख:।


  • बुडत्याला काडीचा आधार.
  • बेशरमाच्या ढुंगणाला फुटले झाड तो म्हणतो मला सावली झाली.
  • बोलण्यात पट्टराघू, कामाला आग लावू.
  • बोलाचीच कढी अऩ बोलाचाच भात.

संस्कृतपर्यायः - वचने का दरिद्रता?


  • बोलेल तो करेल काय? गरजेल तो पडेल काय?
  • बाप तसा बेटा, संडास तसा लोटा

संस्कृतपर्यायः - यथा बीजं तथाङ्कुर:।


  • बाइल गेली अन सोपा केला.

मुळाक्षर भ

  • भटाला दिली ओसरी भट हात पाय पसरी.
  • भरवशाच्या म्हशीला टोणगा.
  • भीक नको पण कुत्रा आवर.
  • भित्यापाठी ब्रह्मराक्षस.

संस्कृतपर्यायः - भीतं भापयते विधि:


  • भुकेला कोंडा, निजेला धोंडा.
  • भरल्या ब्राह्मणाला दही करकरीत.
  • भुकेच्या तापे करवंदीची कापे.
  • भुकेला पिकलं काय? अऩ हिरवं काय?
  • भले भले गेले गोते खात, झिंझुरटे म्हणे माझी काय वाट?
  • भुरट्याला तुरा, तर पोशिंद्याला धतुरा

मुळाक्षर म

  • मरावे परी कीर्तीरुपे उरावे.
  • मातीचे कुल्ले वाळले कि पडायचेच.
  • मन चिंती ते वैरीही न चिंती.
  • मनी वसे ते स्वप्नी दिसे.
  • मला नं तुला, घाल कुत्र्याला.
  • मला पहा अऩ फुले वहा.
  • महापुरे जेथे झाडे जाती, तेथे लव्हळी वाचती.
  • माकड म्हणतं माझीच लाल.
  • माकडाच्या हातात कोलीथ.
  • माणूस पाहून शब्द टाकावा, अऩ जागा पाहून घाव मारावा.
  • माय मरो पण मावशी उरो.
  • मिया मुठभर, दाढी हातभर.
  • मी नाही त्यातली अऩ कडी लावा आतली.
  • मेल्या म्हशीला शेरभर दुध.
  • मेल्यावाचून स्वर्ग दिसत नाही.
  • मेलेलं कोंबडं आगीला भीत नाही.
  • मोडेन पण वाकणार नाही.
  • मोर नाचला म्हणून लांडोराने नाचू नये.

संस्कृतपर्यायः -न देवचरितं चरेत्


  • मोह सुटेना अऩ देव भेटेना.
  • म्हननाऱ्यानं म्हण केली, अऩ जाननाराले अक्कल आली.
  • म्हसोबाला नव्हती बायको अऩ सटवीला नव्हता नवरा.
  • म्हातारीला मेल्याचं दुःख नाही पण काळ सोकावतो.
  • मांडीखाली आरी अन चांभार पोरे मारी
  • माशीची धाव जखमेवर.

मुळाक्षर य

  • येरे माझ्या मागल्या.
  • यथा राजा तथा प्रजा.
  • येळला केळं अऩ वनवासाला सिताफळं.

मुळाक्षर र

  • रंग झाला फिका आणि दे‌ईना कुणी मुका.
  • राजा उदार झाला अऩ हाती भोपळा दिला.

संस्कृतपर्यायः -दातृत्वमीदृशं तेषां न गले न च तालुके।


  • राजा तशी प्रजा.
  • राजा बोले अऩ दल चाले.
  • राजाला दिवाळी काय ठा‌ऊक?
  • रात्र थोडी अन् सोंग फार.
  • राव गेले पंत चढले
  • रिकामा न्हावी भिंतीला तुंबड्या लावी.
  • रोज मरे त्याला कोण रडे.

संस्कृतपर्यायः - अतिपरिचयादवज्ञा


  • रोज घालतंय शिव्या अन एकादशीला गातंय वव्या
  • रिकामा सुतार बायकोचे कुल्हे ताशी.

मुळाक्षर ल

  • लंकेत सोन्याच्या विटा.

संस्कृतपर्यायः - शून्यालये दीपवत्


  • लग्न बघावे करून अऩ घर पहावे बांधून.
  • लबाडाचे आमंत्रण जेवल्याबिगर खोटे.
  • लहान तोंडी मोठा घास.

संस्कृतपर्यायः - लघुतुण्डे गुरुपिण्ड:


  • लवकर निजे, लवकर उठे, तया ज्ञान, संपत्ती, आरोग्य लाभे.
  • लाखाचे बारा हजार.
  • लाथ मारेन तिथे पाणी काढीन.
  • लेकी बोले सुने लागे.
  • लोका सांगे ब्रम्हज्ञान आपण कोरडे पाषाण.
  • लगा लगा मला बघा.

मुळाक्षर व

  • वराती मागून घोडे.
  • वळ ऊठला पण संशय फिटला.
  • वळणाचे पाणी वळणाला.

संस्कृतपर्यायः - प्रकृतिं यान्ति भूतानि


  • वाचेल तो वाचेल.
  • वाजे पाउल आपले म्हणे मागून कोण आले.
  • वासरात लंगडी गाय शहाणी.

संस्कृतपर्यायः - निरस्तपादपे देशे एरण्डोऽपि द्रुमायते।


  • विंचवाचे बिऱ्हाड पाठीवर.
  • वेळ ना वखत आऩ गाढव चाललय भुकत.
  • वाळूत मुतलं फेस ना पाणी.
  • वाचाळ सासु, नाठाळ सून.

मुळाक्षर श

  • शहाण्याला शब्दाचा मार.

संस्कृतपर्यायः - सुखतरमाराध्यते विशेषज्ञः।


  • शिजे पर्यंत दम धरवतो, निवे पर्यंत धरवत नाही.
  • शितावरून भाताची परीक्षा.

संस्कृतपर्यायः - पिण्डेन ब्रह्माण्डपरीक्षणं स्यात्।


  • शिर सलामत तर पगड़ी पचास.
  • शुभ बोल नाऱ्या.
  • शेरास सव्वाशेर.
  • शेळी जाते जीवनीशी, खाणारा म्हणतो वातड कशी.
  • शेंडी तुटो की पारंबी तुटो.

संस्कृतपर्यायः - 1 शापादपि शरादपि 2 येन केन प्रकारेण

मुळाक्षर ष

मुळाक्षर स

  • सगळं मुसळ केरात.

संस्कृतपर्यायः - अरण्यरुदितं कृतं श्वपुच्छम् अवनामितम्।


  • सतरा पुरभय्ये अऩ अठरा चुली.
  • सत्या असत्या मन केले ग्वाही

संस्कृतपर्यायः - प्रमाणम् अन्त:करणप्रवृत्तय:


  • सत्तेपुढे शहाणपण चालत नाही

संस्कृतपर्यायः - 1 प्रभुर्विभु: स्यात्।2 प्रभोरिच्छा बलीयसी।


  • सरड्याची धाव कुंपणापर्यंत.
  • साखरेचे खाणार द्याला देव देणार.
  • साठी बुध्दी नाठी.
  • सात सुगरणी, भाजी अळणी.
  • साता उत्तराची कहाणी, पाचा उत्तरी संपूर्ण.
  • साप म्हणू नये धाकला, नवरा म्हणू नये आपला.
  • सासू न सासरा जांच करे तिसरा.
  • सासू नाही घरी, नणंद जाच करी.
  • सासू मेली ठीक झाले, घरदार हाती आले.
  • सासू सांगे सुने बोध, आपण पी ऊन ऊन दुध.
  • सासू सुनेची भांडणं, सगळ्या गावाला आमंत्रणं.
  • सुंठेवाचून खोकला गेला.
  • सु‌ईण आहे, तो बाळंत हो‌ऊन घ्यावे.
  • सुसरबा‌ई, तुझी पाठ म‌ऊ.
  • सुख जवां एवढे दु:ख पर्वताएवढे.
  • सोन्याहून पिवळे.
  • स्वामी तिन्ही जगाचा आ‌ईविना भिकारी.
  • सहा महिने नळकांडात घातले तरी कुत्र्याचे शेपूट वाकडे ते वाकडेच.
  • सुंभ जळाला तरी पीळ गेला नाही.

संस्कृतपर्यायः - स्वभावो दुरतिक्रम:।

मुळाक्षर ह

  • हलवायाच्या घरावर तुळशीपत्र.
  • हत्ती गेला आणि शेपूट राहिलं.
  • हा सूर्य हा जयद्रथ.
  • हात काढणे
  • हात फिरे तिथे लक्ष्मी वसे.
  • हातचे सोडून पळत्याच्या मागे.

संस्कृतपर्यायः - श्व: मयूराद् अद्य कपोतो वर:।


  • हाताची पाची बोटे सारखी नसतात.

संस्कृतपर्यायः - पिण्डे पिण्डे मतिर्भिन्ना


  • हातच्या कंकणाला आरसा कशाला?

संस्कृतपर्यायः - प्रत्यक्षदृष्टे न तु मानमन्यत्


  • हात दाखवून अवलक्षण कशाला?
  • हौस राजाची अन नांदणुक कैकाड्याची

मुळाक्षर ळ

मुळाक्षर क्ष

मुळाक्षर ज्ञ

हे सुद्धा पहा

काजव्याकडून सुर्याची समीक्षा